6.4 RADYO-TELEVİZYON YAYINLARI MI, İLETİŞİMSEL MEDYA MI?

6.4.1 Medyanın başlıca özellikleri

Her bir medya türünün ve teknolojinin özelliklerini veya sağladığı kolaylıkları anlamak, o medya ya da teknolojinin eğitim açısından güçlü ve zayıf yönlerine ilişkin düşüncelerimize berraklık getirecektir. Böylece aynı zamanda, teknolojilerin hangi noktalarda birleşip hangi noktalarda farklılaştıklarını da görebilmiş olacağız.

Bu kapsamda inceleyebileceğimiz çok sayıda özellik var, ancak ben eğitim için bilhassa önemli olan üçüne odaklanacağım:

• Tek taraflı yayınlar veya çift taraflı iletişimsel medya
• Senkron (eş zamanlı) veya asenkron (farklı zamanlı) etkinlikler (canlı, yani geçici, veya kayıtlı, yani kalıcı, medya türleri dahil)
• Tekli veya zengin medya

Bu özelliklerin münferit hallerden daha çok boyuta sahip olduğunu ve medya ya da teknolojilerin nasıl tasarlanıp kullanıldıklarına bağlı olarak bu boyutların farklı noktalarında nasıl devreye gireceğini göreceğiz.

6.4.2 Radyo-televizyon yayınları mı iletişimsel medya mı?

‘Tek yönlü’ veya ‘birden birçoğa’  olarak işleyen yayın medyasıyla ‘birçoktan birçoğa’ veya iki yönlü ya da çoklu iletişim bağlantılarına izin veren ‘iletişimsel’ medya türleri arasında büyük bir yapısal farklılık vardır. İletişimsel medya, iletişim ‘gücünü’ çoklu uç kullanıcılar arasında eşit olarak dağıtan medya türlerini kapsar.

6.4.2.1 Yayın medya ve teknolojileri

Televizyon, radyo ve basılı medya; yayın medyasına veya tek-yönlü medyaya güzel birer örnektir. Bu medya türlerinde, uç kullanıcılar veya ‘alıcılar’ ‘mesaj’ı değiştiremezler. Mesajı farklı yorumlayabilirler veya dikkate almayabilirler, ancak değiştiremezler. Televizyon için hangi iletim teknolojisinin (karasal yayın, uydu, kablo, DVD veya İnternet) kullanıldığı gerçekten çok önemli değildir. Hangi iletim teknolojisi kullanılırsa kullanılsın, o hala bir ‘yayın’dır veya tek yönlü bir medya türüdür. Bazı İnternet teknolojileri de esasen tek yönlüdür. Örneğin kurumsal web sayfaları, genellikle tek yönlü bir teknolojidir.

Yayın medya ve teknolojilerinin bir avantajı, tüm öğrenciler için öğrenme materyallerinde ortak bir standarda sahip olmalarıdır. Eğitmen niteliğinin düşük ve farklı düzeylerde olduğu ülkelerde bu bilhassa önemli bir özelliktir. Ayrıca, tek yönlü yayın medyaları, örgütün iletilen enformasyonu kontrol edebilmesini ve yönetebilmesini sağlar. Böylece, içeriğin kalite kontrolü sağlanmış olur. Yayın medya ve teknolojileri, daha çok öğrenme ve öğretmeye ‘nesnel’ yaklaşımı tercih eden kişiler tarafından desteklenmektedir. Nitekim ‘doğru’ bilgi, öğretimi alan herkese iletilebilecektir. Bu medya türlerinin bir dezavantajı, eğitmenler veya diğer öğrencilerle etkileşimi sağlamak için ek kaynakların varlığının gerektiğidir.

6.4.2.2 İletişimsel medya ve teknolojiler

Telefon, video konferans, e-posta, çevrimiçi tartışma forumları, çoğu sosyal medya ve İnternet iletişimsel medya ve teknolojilere örnek olarak verilebilir. Bu türlerin hepsinde, tüm kullanıcılar birbirleriyle iletişim ve etkileşim içerisindedir ve teoride de olsa teknolojik açıdan eşit güce sahiptir. İletişimsel medyanın eğitimsel önemi, aynı mekanda olmalarına gerek kalmadan, öğrenciler ve eğitmen arasındaki, hatta belki daha da önemlisi öğrencilerin birbirleri arasındaki iletişim ve etkileşimi olanaklı kılmasıdır.

6.4.2.3 Hangisi hangisidir?

İster istemez açık ve kesin sınıflandırmalara sahip olan bu boyut, yine de esnemeyecek kadar katı değildir. Teknolojiler giderek daha da karmaşık hale gelmekte ve çok çeşitli işlevlere hizmet edebilecek kapasiteye ulaşmaktadır. Özellikle de İnternet, birbirinden farklı ve sıklıkla da karşıt özelliklere sahip farklı medya ve teknolojiler için bütünleyici bir çerçeve sağlaması itibariyle tek bir medya olarak değerlendirilemez. Dahası çoğu teknoloji, farklı amaçlar için farklı yöntemlerle kullanılabilir olmaları nedeniyle oldukça esnektir. Bununla birlikte, bir teknolojiyi gereğinden fazla esnetirsek (örneğin gKAÇD gibi bir ortamı daha da iletişimsel hale getirmeye çalışırsak), gerilme oluşmaya başlayacaktır. Dolayısıyla bireysel medya ve teknolojilerin özelliklerine ilişkin olarak dogmacı olmadığımız sürece, bu boyutun faydalı olduğunu düşünüyorum. Bunun anlamı, her vakayı veya durumu kendi içerisinde ele alıp değerlendirebilmektir.

Buradan hareketle, bazı çok-yönlü iletişim olanaklarına izin veren tartışma forumları gibi bileşenleri olsa da, öğrenme yönetim sistemlerini esasen bir yayın veya tek yönlü teknoloji olarak değerlendiriyorum. Bununla birlikte, bir ÖYS bünyesinde bulunan iletişim işlevlerinin, tartışma forumları gibi ÖYS içerisinde eklemlendirilen ilave teknolojiler sayesinde işlerlik kazandığı iddia edilebilir. Göreceğimiz gibi, eğitimde ihtiyaç duyulan işlevlerin tamamına sahip olmak istiyorsak farklı teknolojileri bir araya getirmemiz gerekecektir ve bu da süreçte maliyetin artmasına ve biraz karmaşaya neden olacaktır.

Bu boyutun neresinde yer aldıklarına ve tasarımlarına bağlı olarak, web siteleri çeşitlilik gösterebilir. Örneğin, size uygun uçuşları bulmanızı, rezervasyon yaptırmanızı ve bilet almanızı sağlayan etkileşimli özelliklere sahip olan bir hava yolu şirketinin web sitesinde diğer kullanıcılarla ‘iletişim’ kuramaz ya da siteyi değiştiremezsiniz, ancak siteyle etkileşim içerisinde girebilir ve bir dereceye kadar siteyi kişiselleştirebilirsiniz. Bununla birlikte, örneğin, uçuş seçeneklerini gösteren sayfayı değiştiremezsiniz. Boyutlarla ilgili konuşmayı tercih etmemin nedeni tam da bu… Uç kullanıcının etkileşimine izin veren bir hava yolu şirketi web sitesi, daha ‘az’ düzeyde yayın medyasıdır, ancak tam anlamıyla iletişimsel bir medya türü de değildir. Hava yolu şirketi ile müşteri arasındaki güç eşit değildir, çünkü site hava yolu şirketinin kontrolü altındadır.

Youtube ve blog gibi bazı sosyal medya türlerinin de iletişimsel medyadan çok yayın medyası olarak değerlendirilebileceğini söylemek gerekir. Bazı sosyal medya türleri ise, yayın özellikleri de olan iletişimsel teknolojileri kullanmaktadır (bir Facebook sayfasındaki kişisel bilgiler gibi). Bir viki, kesinlikle ve net olarak iletişimsel bir medya türüdür. Tekrar etmek gerekirse, eğitmenlerin, tasarımcıların veya kullanıcıların teknolojiye müdahalesi bazı teknolojilerin hangi boyutta ele alınabileceğini etkileyebilse de, sahip olunan özelliklerin çok kuvvetli olduğu ve ancak başka teknolojileri işin içine katmadan anlamlı bir değişim sağlayamayacak teknolojiler de olacaktır.

Yayın medyası veya iletişimsel medyanın hangisinin kullanıldığı, eğitmeni ya da eğitmenin rolünü de farklılaştıracaktır. Yayın medyasında eğitmenin rolü merkezidir, içerik eğitmen tarafından seçilir ve sıklıkla da eğitmen tarafından aktarılır. gKAÇD’ler, buna mükemmel bir örnektir. Bununla beraber, iletişimsel medyada da eğitmenin merkezi bir rolü olabilir (çevrimiçi işbirliğine dayalı öğrenmede veya seminerlerde olduğu gibi), ancak uygulama topluluklarında veya bKAÇD’lerde olduğu gibi katkıların topluluğun üyeleri tarafından yapıldığı ve ‘merkezi’ bir eğitmenin olmadığı öğrenme durumları da var olabilir.

Dolayısıyla ‘güç’, bu boyutun önemli bir bileşenidir. Bir uç kullanıcı veya bir eğitmen belirli bir medya türünü veya teknolojiyi kontrol etmede ne tür bir güce sahiptir? Buna tarihsel bir perspektiften bakarsak, son yıllarda yayılan ve gelişen teknolojilerin gücü uç kullanıcılara verdiğini görürüz. Yayın medyasından uzaklaşıp iletişimsel medyaya yaklaştığımızda, bunun hem toplum için hem de özelde eğitim için önemli etkileri olduğuna tanık olmaktayız.

6.4.3 Eğitsel medya

Bu analizi, teknolojik olmayan iletişim yollarına veya ‘medya’ türlerine de uyarlayabiliriz; sınıf öğretimi gibi… Ders anlatımlarının yayın özellikleri varken, küçük bir seminer grubu iletişimsel özelliklere sahiptir. Şekil 6.4.3’de, bazı yaygın teknolojileri, sınıf ortamını ve çevrimiçi medyayı yayın/iletişimsel medya türleri süremine yerleştirmeye çalıştım.

Bu çalışmayı yaparken, aşağıdaki unutmamak gerekir:

• Süremle ilgili genel bir örnek oluşturan (normatif) veya değerlendirici bir kanı yoktur. Yayınlar, enformasyonu çok sayıda insana tutarlı bir biçimde aktarmanın mükemmel bir yoludur. Etkileşimli iletişim ise, bir grupta yer alan üyelerin tamamı bilginin oluşturulması ve dağıtımı sürecinde eşit ölçüde katkıda bulunacağı zaman işe yarar. Medyanın mı teknolojinin mi daha uygun olacağına ilişkin karar, öncelikle içinde bulunulan duruma, daha sonra da eldeki kaynaklar ile izlenecek genel öğretim felsefesine bağlı olacaktır.
• Bir medya veya teknolojinin süremin hangi noktasına yerleştirileceği, bir dereceye kadar tasarım, kullanım ve uygulamaya bağlı olacaktır. Örneğin, bir eğitmen 45 dakika süreyle konuşup tartışma için 10 dakika süre bırakırsa, etkileşimli ders anlatımı yayına daha yakın olacaktır.
• ‘Bilgisayar’ları süremin tam ortasına yerleştirdim. Bilgisayarlar programlı öğrenmede olduğu gibi bir yayın medyası olarak kullanılabilir ya da çevrimiçi tartışmalarda olduğu gibi iletişimsel kullanımı desteklemede kullanılabilir. Bu nedenle bilgisayarların süreme yerleştirilmesi, bilgisayarları eğitimde nasıl kullanmayı tercih ettiğimize bağlı olacaktır.
• Eğitsel açıdan düşünülmesi gereken önemli diğer bir karar da, ‘yayınlar’ ile ‘tartışma’ veya iletişim arasında istenen dengenin ne olacağıdır. Dolayısıyla, uygun teknolojilerin seçimi hakkında verilecek kararları etkileyen faktörlerden biri de bu olmalıdır.
• Sürem, bir eğitmenin belirli bir durumda hangi medyanın veya hangi teknolojinin en uygun olduğu hakkında kafa yorması için kullanabileceği keşifsel bir araçtır. Farklı teknolojilerin veya eğitsel medya türlerinin süremin neresinde yer aldığını gösteren kat’i bir analiz değildir.

Dolayısıyla, bir medyanın veya teknolojinin süremin en iyi hangi kısmına uyacağı, öğretme ve öğrenme amaçlı olarak medya veya teknoloji kullanımına ilişkin kararlar verilirken dikkate alınması gereken bir etmendir.