10.2 AÇIK EĞİTİM KAYNAKLARI

Açık eğitim kaynakları, açık öğrenmeden biraz daha farklıdır. Açık öğrenmede hem içerik hem de eğitim hizmetleri (özel olarak tasarlanmış çevrimiçi materyaller, bütünleşik öğrenci desteği ve değerlendirme gibi) söz konusuyken, açık eğitim kaynakları aslen içeriğin kendisidir.

Açık eğitim kaynakları, çok çeşitli çevrimiçi materyal biçimlerini kapsar: çevrimiçi ders kitapları, kayda alınmış ders videoları, YouTube videoları, bağımsız çalışma için tasarlanmış web tabanlı metinler, animasyonlar, simülasyonlar, dijital diyagramlar ve grafikler, bazı KAÇD’ler veya yanıtlarınızı otomatik olarak görebileceğiniz testler gibi değerlendirme materyalleri… Powerpoint slaytları veya ders notlarının pdf dosyaları da açık eğitim kaynakları başlığı altında değerlendirilir. Açık eğitim kaynağı olabilmek için, bu materyallerin en azından eğitim amaçlı olarak ücretsiz erişime açık olması gerekir.

10.2.1 Açık eğitim kaynaklarına dair temel ilkeler

David Wiley, açık eğitim kaynaklarının öncülerinden biridir. Wiley ve arkadaşları (Hilton vd., 2010), açık yayıncılığın beş temel ilkesi olduğunu söylemişlerdir:

• yeniden kullanım: Açıklığın en temel düzeyidir. Kişiler, eserin tamamını veya bir kısmını kendi amaçları için kullanabilirler (örneğin daha sonra seyretmek için bir eğitim videosunu indirmek gibi);
• yeniden dağıtım: Kişiler, eseri başkalarıyla paylaşabilirler (örneğin, dijital bir makaleyi e-postayla bir meslektaşına göndermek gibi);
• yeniden düzenleme: Kişiler, eseri uyarlayabilir, değiştirebilir veya çevirebilir (örneğin, İngilizce yazılmış bir kitabı alıp İspanyolca bir sesli kitap haline getirmek gibi);
• karıştırma: Kişiler, iki veya daha fazla kaynağı alarak birleştirebilir ve yeni bir kaynak yaratırlar (örneğin, bir dersin ses kayıtlarını alıp, başka bir dersin slaytlarıyla birleştirerek yeni bir kaynak türetmek gibi);
• saklama: Dijital hakların yönetimine dair bir kısıtlama yoktur. Yazarı siz de olsanız veya yalnızca materyali kullanan bir öğretmen ya da öğrenci de olsanız, içeriği saklayabilirsiniz.

Okumakta olduğunuz bu açık ders kitabı, yukarıdaki ölçütlerin beşini de karşılamaktadır. Bu kitabın bir CC BY-NC lisansı vardır (bkz. Bölüm 10.2.2). Açık eğitim kaynaklarını kullananlar yeniden kullanım lisansını kontrol etmelidirler, çünkü bazen yeniden kullanıma ilişkin sınırlamalar olabilir. Örneğin, bu kitapta olduğu gibi, ayrıca izin alınmadan eserin ticari amaçla yeniden üretimine izin verilmeyebilir; yani, yazarın yazılı izni olmaksızın ticari bir yayınevi tarafından kar amaçlı basılamaz. Açık eğitim kaynağı sahibi veya yazarı olarak haklarınızı korumak, eserlerinizi Creative Commons veya diğer açık lisanslar yoluyla yayınlamak anlamına gelmektedir.

10.2.2 Creative Commons lisansları

Bir ‘yazar’ın, lisans oluşturmak suretiyle, insanların telifli materyaline hiçbir ücret ödemeden ve özel izin almadan özgürce erişebilmelerine ve kullanabilmelerine izin vermesi olarak özetleyebileceğimiz bu basit fikir, 21. yüzyılın en büyük fikirlerinden biridir. Bu lisanslama eser sahibinin telif hakkını elinden almamakta, ancak sahip olduğu hakkı herhangi bir ücrete veya bürokratik işleme tabi tutmadan farklı biçimlerde kullanılmasına otomatik olarak izin vermesini sağlamaktadır.

Farklı amaçlarla kullanılabilecek altı (6) farklı Creative Commons lisansı vardır:

• CC BY: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak kaydıyla eserinizi alabilir, paylaşabilir, başka eserlerle karıştırabilir ve yeni bir eser üretebilir, hatta ticari amaçla kullanabilir. Creative Commons lisanslarının en serbest ve esnek olanıdır. Lisanslı materyallerin azami ölçüde kullanılmasını ve paylaşılmasını sağlar.
• CC BY-SA: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak kaydıyla eserinizi alabilir, başka eserlerle karıştırabilir, değiştirebilir ve yeni bir eser üretebilir, hatta ticari amaçla kullanabilir. Bu lisansta en önemli koşul, ortaya çıkacak yeni eserin de aynı koşullarla lisanslanmasıdır. Eğer sizin eseriniz de Creative Commons ile lisanslanmış materyalleri içeriyorsa, bu koşula özellikle dikkat etmeniz gerekir.
• CC BY-ND: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak ve eserde hiçbir değişiklik yapmadan bütün olarak kullanmak kaydıyla eserinizi alabilir ve ticari veya ticari olmayan amaçlarla paylaşabilir.
• CC BY-NC: Kişiler eserinizi alabilir, başka eserlerle karıştırabilir, değiştirebilir ve ticari amaç gütmeden yeni bir eser üretebilir. Ortaya çıkan yeni eserde de size atıfta bulunulması gerekir, ancak eserin aynı koşullarla lisanslanması gerekmez.
• CC BY-NC-SA: Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak ve ortaya çıkacak yeni ürünü aynı koşullarla lisanslamak kaydıyla eserinizi alabilir, başka eserlerle karıştırabilir, değiştirebilir ve ticari amaç gütmeden yeni bir eser üretebilir.
• CC BY-NC-ND: Altı lisans türünün en sınırlayıcı olanıdır. Kişiler eserin ilk sahibi olarak size atıfta bulunmak suretiyle eserinizi alabilir ve paylaşabilir; ancak hiçbir şekilde eseriniz üzerinde değişiklik yapamaz veya ticari amaçla kullanamaz.

Kendi materyallerinizi açık eğitim kaynağı olarak paylaşmak istiyorsanız, tercih ettiğiniz lisansı seçmenin ve eserinizi lisanslamanın oldukça basit bir süreç olduğunu söylememiz gerekir (bkz. Creative Commons – Bir Lisans Seçin). Seçimle ilgili kararsızlık yaşarsanız, bir kütüphane görevlisine danışabilirsiniz.

10.2.3 Açık Eğitim Kaynaklarına nasıl erişilir?

Açık eğitim kaynaklarına toplu olarak erişmemizi sağlayan birçok ‘ambar’ bulunmaktadır (örneğin yükseköğretim için  MERLOT ve  OER Commons veya ilk ve ortaöğretim için  Edutopia gibi). Profesyoneller Açık Eğitim Ağı’nda, açık eğitim kaynaklarının bulunması ve kullanılmasına yönelik olarak mükemmel bir rehber bulunmaktadır.

Bununla birlikte, İnternet üzerinde olası açık eğitim kaynaklarını ararken, bir kaynağın Creative Commons lisansı olup olmadığına veya yeniden kullanım için yazılı bir ifade bulunup bulunmadığına dikkat etmeniz gerekir. Ücretsiz kaynakları telif haklarını dert etmeden özgürce kullanmak yaygın bir uygulama olsa da, kaynağın yeniden kullanımı için net bir lisans veya ifade yoksa bir risk söz konusu olabilir. Örneğin OpenLearn gibi birçok web sitesi, sitedeki kaynakları yalnızca ticari amaç olmaksızın kişisel olarak kullanılmasına izin vermektedir. Bunun anlamı, materyalleri doğrudan alıp kendi öğretim materyallerinize eklemek yerine söz konusu siteye bağlantı vererek öğrencilerin o siteye giderek materyalleri kullanmalarını sağlamaktır. Yeniden kullanım haklarıyla ilgili şüpheleriniz varsa, kütüphaneyle veya fikri mülkiyet hakları bürosuyla görüşebilirsiniz.

10.2.4 Açık eğitim kaynaklarının sınırlılıkları

Kaynakları oluşturanlar haricinde, açık eğitim kaynaklarının öğretmenler ve öğretim elemanları tarafından  kabulü ve kullanımı istenilen düzeyde değildir. Açık eğitim kaynakları ile ilgili yapılan en büyük eleştiri, kaynakların kalitesiyle ilgilidir. Değiştirilemeyen veya düzenlenemeyen PDF dosyaları halinde etkileşimsiz bir sürü yazı, ilkel simülasyonlar, kalitesiz grafikler ve tasarımlar, betimlemek istedikleri akademik kavramları yansıtmaktan çok uzaktır.

Avrupa’daki potansiyel kullanıcıların açık eğitim kaynaklarına tutumunu inceleyen Falconer (2013), aşağıdaki sonuçlara varmıştır:

Kitlelerin açık eğitim kaynaklarının oluşturulmasına katılma yeteneği (kültürel olarak karşılık beklemeden birşey vermeye olan güvensizliğimiz), kullanıcıların nitelikle ilgili  kaygılarının yükselmesine neden olmuştur. Reklam, piyasa tanıtımı ve cilalı üretimler yoluyla güven temin etmeye çalışan ticari üreticiler ve yayıncılar, ücretsiz materyallere olan bu güvensizliği istismar edebilir. Niteliğe olan inanç, açık eğitim kaynakları girişiminin en büyük itkilerinden biridir; ancak, prensipte herkesin katkıda bulunabileceği bir ortamda kalite güvencesini sağlamanın ölçeklenebilirliği konusu halen daha çözüme kavuşturulmamıştır. Kalitenin bir ortamdan diğerine açık bir biçimde transfer edilip edilemeyeceği sorusu da çok fazla yanıt bulamamaktadır. Onay mührü sistemi sonsuz ölçeklenebilir olmasa da, kullanıcı görüşlerinin doğruluğu ve diğer ilgili önlemler yeterli düzeyde araştırılmamıştır.

Açık eğitim kaynaklarının kendilerini oluşturanlar haricinde diğer kişiler tarafından da kullanılmaları isteniyorsa, çok iyi tasarlanmaları gerekir. iTunes Üniversitesi’nde yer alan açık eğitim kaynaklarının en fazla kullanılanlarının Açık Üniversite’nin kaynakları olması çok da şaşırtıcı değildir. Kendi açık eğitim kaynağı portalı olan OpenLearn‘ü kuran Açık Üniversite, çevrimiçi bağımsız çalışma için özel olarak tasarlanmış metin tabanlı ders materyallerini açık eğitim kaynağı olarak sunmaktadır. Bir kez daha belirtmem gerekir ki, bir açık eğitim kaynağının nitelikli olmasında tasarım çok önemli bir faktördür.

Hampson’a (2013) göre, birçok öğretim elemanının profesyonel öz imgesi de açık eğitim kaynaklarının kabulünün ağır olmasında bir etkendir. Hampson, öğretim elemanlarının kendilerini ‘sadece’ birer öğretmen olarak değil yeni veya özgün bilginin yaratıcısı ve dağıtıcısı olarak gördüğünü iddia etmektedir. Bu nedenle, öğretim faaliyetlerinin kendi damgasını taşıması gerektiğine inanır ve bu nedenle de, diğer kişilerin çalışmalarını açıkça kullanmak ve ‘kopyalamak’ konusunda isteksiz davranırlar. Özgün çalışma olmaktan ziyade ‘paket’ bilgi olarak nitelendirilebilen açık eğitim kaynaklarının, öğretim elemanlarını ‘sanatkar’  olmaktan çıkarıp ‘zanaatkar’ haline getirdiği de iddia edilir. Bu sebebin oldukça saçma olduğu söylenebilir, nitekim hepimiz devlerin omuzları üzerinde duruyoruz; ancak önemli olan öz algıdır ve araştırmacı öğretim elemanları için bu argümanda az da olsa gerçeklik payı bulunmaktadır. Bu öğretim elemanlarının öğretim süreçlerini araştırmaları üzerine yoğunlaşması son derece makuldür. Yine de, şunun şurasında kaç tane Richard Feynman var ki?

‘Ücretsiz’ (maliyeti olmayan) ve ‘açık’ terimleri arasında da belirgin bir karışıklık vardır. Bu karışıklık, birçok açık eğitim kaynağına ilişkin net bir lisanslama bilgisinin olmamasıyla daha da artmaktadır. Örneğin, Coursera’nın KAÇD’leri ücretsizdir, ancak ‘açık’ değildir. Coursera’nın çoğu KAÇD’sinde bulunan materyalleri derslerinizde kullanmanız ciddi bir telif hakları ihlalidir. edX’in KAÇD platformu ise açık kaynaktır; yani diğer kurumlar portalin yazılımını alıp, uyarlayıp kullanabilirler, ancak edX’in kendi kurumları bile telif haklarını muhafaza ederler. Bununla birlikte her iki paltformun da istisnaları vardır: birkaç KAÇD’nin açık lisansı bulunmaktadır.

Diğer yandan, açık eğitim kaynaklarının bağlam-duyarsız (veya kavramdan bağımsız) olma konusu vardır. Öğrenmeyle ilgili araştırmalar, içeriğin en iyi bağlam içerisinde öğrenildiğini (durumlu öğrenme) ve öğrenmenin, öğrencinin aktif olduğu ve bilgiyi anlam geliştirerek ve anlamayı basamaklandırarak yapılandırdığı hallerde en iyi düzeyde gerçekleştiğini göstermektedir. İçerik, durağan değildir. İçerik, kömür gibi bir meta ya da madde de değildir. Diğer bir deyişle, içerik, bir kamyonunu arkasına kürekle kömür atarmış gibi aktarılmaz. Öğrenme, sorgulama gerektiren, ön öğrenmelerin yeni fikirlerin geliştirilmesinde kullanıldığı, anlamanın ölçüldüğü ve geri bildirim verildiği dinamik bir süreçtir. Bu etkileşimsel (‘transaksiyonal’) süreçler, kişisel yansımaların, bir uzmandan (öğretmen veya öğretim elemanı) alınacak geri bildirimlerin ve daha da önemlisi arkadaşlarla, aileyle ve sınıf arkadaşlarıyla etkileşimin ve onlardan alınacak geri bildirimlerin bir bileşiminin olmasını gerektirir.

Açık içeriğin en zayıf yönlerinden biri de, doğası gereği, etkili öğrenme için hayati önem taşıyan gelişimsel, bağlamsal ve ‘çevresel’ bileşenlerden sıyrılmış olmasıdır. Bir başka ifadeyle, açık eğitim kaynakları aynı yukarıda bahsettiğimiz kömür gibidir. Birinin gelip kendisini yüklemesini bekler. Kömür elbette ki çok değerli bir maddedir. Ancak kömürün değerli hale gelebilmesi için önce çıkarılması, depolanması, taşınması ve işlenmesi gerekir. Açık eğitim kaynaklarını ham ‘içerik’ olmaktan çıkarıp faydalı bir öğrenme deneyimi haline getirecek bu bağlamsal unsurlara daha özenli bakılması gerekir. Bunun anlamı, öğretmenlerin ve öğretim elemanlarının açık eğitim kaynaklarının uyacağı öğrenme deneyimleri veya ortamları yaratması gerektiğidir.

Daha detaylı bilgi için, Open Education Group‘un açık eğitim kaynakları ile ilgili araştırmaları incelediği bir çalışma olan Review Project‘i okumak isteyebilirsiniz. Diğer bir önemli araştırma projesi de, Güney Amerika, Sahra Altı Afrika ve Güneydoğu Asya’daki birçok ülkede açık eğitim kaynaklarının kabulü ve kullanımına ilişkin kanıta dayalı araştırma çalışması olan ROER4D‘dir.

10.2.5 Açık eğitim kaynaklarını nasıl kullanmalıyız?

Bu sınırlılıklara rağmen, öğretmenler ve öğretim elemanları Creative Commons lisansı altında açık eğitim kaynakları oluşturmaya veya kaynakları diğer kişilerin erişimine açık hale getirmeye devam etmektedir. Öğretim elemanlarının açık eğitim kaynaklarına erişebilecekleri ambarların veya portalların sayısı giderek artmaktadır. Açık eğitim kaynaklarının miktarı arttıkça, öğretmen ve öğretim elemanlarının da kendilerine özgü öğretim biçimlerine ve durumlarına uygun kaynaklar bulmaları kolaylaşacaktır.

Bu çerçeveden bakıldığında, önümüzde birkaç seçenek vardır:

• Var olan açık eğitim kaynakları arasından uygun olanını seçip kendi derslerimizde kullanabiliriz.
• Kendi dersimiz için kendi dijital kaynaklarımızı geliştirip, başkalarıyla paylaşabiliriz (Florida Eyalet Üniversitesi’nin Açık Eğitim Kaynağı Oluşturma ve Lisanslama videosuna bakabilirsiniz).
• Açık eğitim kaynaklarını temel alan bir ders geliştirip, öğrencileri sorun çözmeye, rapor yazmaya veya bir konuyla ilgili araştırma yapmaya teşvik edebilirsiniz (bu bölümün başındaki senaryoya bakınız).
• OERu‘dan tam bir dersi alıp, bu ders temelinde öğrenci etkinlikleri ve bir değerlendirme sistemi oluşturarak ders için öğrenci desteği sağlayabilirsiniz.

Öğrenciler, her tür öğrenme için açık eğitim kaynaklarını kullanabilirler. Örneğin, MIT’nin Açık Ders Malzemeleri sitesi yalnızca kişisel ilgi alanlarınızda birşeyler öğrenmek için kullanılabileceği gibi, bir derste verilen konulardan biriyle ilgili problem yaşayan bir öğrenci de MIT’nin sitesine giderek farklı öğretim elemanlarının aynı konuya nasıl yaklaştığını görüp farklı bir alternatifle konuyu pekiştirebilir (bkz Senaryo B).

10.2.6 Gösterilen çabaya değer mi?

Açık eğitim kaynaklarının bugünkü sınırlılıklarına veya zayıf yanlarına rağmen, büyük olasılıkla kullanımları giderek artacaktır. Bunun sebebi ise çok basittir: nitelikli materyallere ücretsiz olarak ve kolaylıkla erişmek mümkünken, herşeyi sıfırdan baştan yaratmanın hiçbir mantığı yoktur. Bölüm 8’de de gördüğümüz gibi, öğretmenlerin ve öğretim elemanlarının kullanımına açık mükemmel açık materyaller vardır. Bu materyallerin sayısı zaman içerisinde artacaktır. Bölüm 11.10’da tartışacağımız gibi, bu artış derslerin tasarımını ve veriliş biçimini de değiştirecektir. Aslına bakılırsa, açık eğitim kaynakları dijital çağda öğretimin başlıca özelliklerinden biri olmaya adaydır.

Kaynakça

Falconer, I. et al. (2013) Overview and Analysis of Practices with Open Educational Resources in Adult Education in Europe Seville, Spain: European Commission Institute for Prospective Technological Studies

Hampson, K. (2013) The next chapter for digital instructional media: content as a competitive difference Vancouver BC: COHERE 2013 conference

Hilton, J., Wiley, D., Stein, J., & Johnson, A. (2010). The four R’s of openness and ALMS Analysis: Frameworks for open educational resources. Open Learning: The Journal of Open and Distance Learning, 25(1), 37–44

Li, Y, MacNeill, S., and Kraan, W. (undated) Open Educational Resources – Opportunities and Challenges for Higher Education Bolton UK: JISC_CETIS