10.3 AÇIK DERS KİTAPLARI, AÇIK ARAŞTIRMA VE AÇIK VERİ

10.3.1 Açık ders kitapları

Ders kitapları, öğrenciler için giderek artan bir maliyet olmaya devam etmektedir. Bazı ders kitaplarının fiyatı 200 ABD dolarına kadar çıkabilmektedir. Kuzey Amerika’da bir lisans öğrencisinin bir yılda ders kitabına yapacağı harcama 800-1.000 ABD Doları arasında değişmektedir. Diğer taraftan açık ders kitapları, ticari amaç gütmemek veya eğitim amaçlı olmak kaydıyla ücretsiz olarak indirebilen, açık lisanslı, dijital yayınlardır. Şu anda, açık bir ders kitabı okuyorsunuz. Günümüzde, açık ders kitaplarının yer aldığı çok sayıda kaynak bulunmaktadır: Rice Üniversitesi’nin OpenStax Koleji ve Minnesota Üniversitesi’nin Açık Akademik Ders Kitapları Kataloğu gibi…

British Columbia’da yerel hükümet, Alberta ve Saskatchewan eyaletleri ile işbirliği içerisinde, B.C. açık ders kitapları projesini desteklemektedir. B.C. açık ders kitapları projesi, en fazla öğrencinin kaydolduğu akademik konu alanları ile ticaret ve beceri eğitimlerindeki popüler konularda açık lisanslı ders kitaplarını herkesin erişimine sunmaktadır. Diğer benzer kaynakların çoğunda olduğu gibi, B.C. projesinde de tüm kitaplar seçilmiş, hakem incelemesinden geçmiş ve bazı durumlarda üniversitenin kendi öğretim elemanları tarafından yazılmıştır. Bu kitaplar sıklıkla, yeni bilgi anlamında ‘özgün’ çalışmalar değildir; ancak farklı konu alanlarındaki mevcut anlayışı ve düşüncelerin iyi bir şekilde betimlendiği çok dikkatle ve özenle yazılmış eserlerdir.

10.3.1.1 Açık ders kitaplarının avantajları

Öğrenciler ve hükümetler, gerek hibe gerek mali yardım kullanarak, ders kitaplarına her sene milyarlarca dolar ödemektedir. Açık ders kitapları, eğitim maliyetini azaltmada çok önemli bir etki yaratabilir.

Dikkate alınması gereken başka konular da vardır. Üniversitelerin açıldığı ilk dönemin ilk haftasında, kampüsteki kitapçının önünde uzun kuyruklar oluşur ve öğrenciler, çok değerli çalışma zamanlarını bu kuyruklarda bekleyerek harcarlar. Diğer öğrencilerden ikinci el kitap arayan öğrencileri de düşündüğümüzde, kitapların öğrencilerin eline geçmesi dönemin ikinci veya üçüncü haftasını bulabilmektedir. Creative Commons’tan Cable Green, okulun açıldığı ilk günden ders kitaplarına erişebilen matematik bölümü birinci sınıf öğrencilerinin, dersin üçüncü haftasına kadar kitaplarını alamayan öğrencilere göre daha başarılı olduğunu gösteren araştırmalara işaret etmektedir. Green, ayrıca Florida Sanal Kampüsü’nün araştırmasına da dikkat çekerek, çoğu öğrencinin (toplam öğrenci sayısının yüzde 60’ından fazlası) farklı nedenlerden dolayı bütün ders kitaplarını almadığını, ancak ana sebebin maliyet olduğunu raporlamıştır (Green, 2013).

Peki niçin hükümetler aracı kurumları (ticari yayınevleri) aradan çıkarıp ders kitaplarının üreticilerine doğrudan ödeme yapmıyor ve böylece maliyetin yüzde 80’inden fazlasından tasarruf etmiyor? Niçin bu kitapları Creative Common lisansı altında öğrencilerle (veya isteyen herkesle) İnternet üzerinden ücretsiz olarak paylaşmıyor? Cable Green’in açık ders kitaplarıyla ilgili vizyonu şöyle: öğrencilerin yüzde 100’ünün okulun ilk gününde tüm materyallere dijital ortamda ve ücretsiz olarak yüzde 100 erişim sağlaması…

10.3.1.2 Açık ders kitaplarının sınırlılıkları

Murphy (2103), açık veya değil, ders kitabı fikrinin tamamını sorgulamaktadır. Murphy, ders kitaplarını 19. yüzyıl sanayiciliğinin bir kalıntısı olarak görmektedir. Murphy’e göre, 21. yüzyılda öğrencilerin artık İnternet üzerinden dijital materyalleri bulabilmesi, erişebilmesi ve kullanabilmesi gerekmektedir. Ders kitapları ‘paketli’ öğrenmeden başka birşey değildir. Ders kitaplarında bütün işi, öğrenciler adına yazarlar yapmaktadır. Bununla birlikte, ders kitaplarının halen daha en temel eğitim biçimleri için geçerli olduğunu kabul etmek gerekir. Açık ders kitapları ise, pahalı basılı kitaplardan çok daha iyi bir alternatiftir.

Kalite, önemli bir kaygı unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. ‘Ücretsiz’in kalitesiz olduğuna dair yerleşmiş bir önyargı bulunmaktadır. Dolayısıyla, açık ders kaynakları için yapılan argümanlar açık ders kitapları için de geçerlidir. Yayıncılar tarafından basılan pahalı ders kitaplarında, konulara gömülü etkinlikler, ek materyaller ve hatta değerlendirme soruları yer almaktadır.

Benim de içinde bulunduğum bir grup araştırmacı ise, çok dar kapsamlı olduğu veya standart öğretim programı içerisinde yer almadığı gerekçesiyle devlet tarafından desteklenmeyebilecek özgün eserlerin oluşturulmasında ‘açık’ yayıncılığın bir etkisi olup olmayacağını sorgulamaktadır. Diğer bir deyişle açık yayıncılık, yayıncılık sektörünün sahip olduğu çeşitlilik üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olacak mıdır? Eğer gösterdiği çaba için maddi bir fayda sağlamayacaksa, kişi özgün bir eser yayınlamaya nasıl teşvik edilir? Yayınlansa dahi, tek yazarlı özgün bir kitabın yazılması güç bir iştir.

Günümüzde birçok ‘açık’ yayıncılık hizmet varsa da, bir yazarın özgün bir eser oluşturmasının bir maliyeti vardır. Örneğin, kitapta kullanılacak grafiklerin oluşturulması veya kitabın editörlük yada son okuma masraflarını kim karşılayacak? Kitabımın bölümlerinin son okuması ve incelemesi için kişisel bloğumu kullanmıştım ve çok da işe yaradığını söyleyebilirim. Ancak, elbette ki, kitabın yayınlanmasından önce sistematik bir inceleme yapan uzmanların çalışması daha farklı bir perspektif veriyor.

Başka bir konu da, pazarlama… Kitapları etkin olarak pazarlayabilmek için zaman ve uzmanlık bilgisi gerekiyor. Diğer taraftan, ticari olarak 12 kitap yayınlamış biri olarak benim kendi deneyimim, yayıncıların ders kitaplarını düzgün bir şekilde pazarlamada hiç yeterli olmadıkları yönünde; hatta tüm satış gelirinin neredeyse yüzde 85-90’ını almalarına rağmen yazarların kitaplarını kendilerinin pazarlamasını bekliyorlar. Bununla birlikte, açık ders kitaplarının pazarlanmasında da gerçek maliyetlerin olduğunu not almalıyız.

Tüm bu masraflar nasıl karşılanacak? Özgün bir çalışmanın kitap formatında açık olarak yayınlanmasını desteklemek için çok fazla gayret gösterilmesi gerekmektedir. Peki eğer böyleyse, bilginin nasıl oluşturulacağı, dağıtılacağı ve korunacağı açısından bu ne anlama gelmektedir? Açık ders kitabı yayıncılığının başarılı olabilmesi için, yeni ve sürdürülebilir iş modellerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Açık ders kitapları için bir devlet katkısı veya farklı bir mali destek olanağı sağlanması mutlaka gerekecektir.

Tartıştığımız bütün bu konular önemli kaygılar olsa da, üstesinden gelinemez sorunlar değildirler. Ana ders kitaplarının belli bir oranının öğrencilerin ücretsiz erişimine açık olması, çok büyük bir adımdır.

10.3.1.3 Bir açık ders kitabı nasıl uyarlanır ve kullanılır?

BC Kampüs, Peer-to-Peer University (PSPU) portali üzerinde Açık Ders Kitaplarının Oluşturulması konusunda kısa bir KAÇD veriyor. Siz siteye eriştiğinizde KAÇD aktif olmasa bile, materyallerin büyük çoğunluğuna ve videolara erişebilirsiniz.

10.3.2 Açık araştırma

ABD, Kanada ve Birleşik Krallık gibi bazı ülkelerin hükümetleri, hükümetin finanse ettiği tüm araştırmaların dijital formatta ve ücretsiz olarak erişilebilir olmasını zorunlu kılmaktadır. Kanada’da Bilim ve Teknoloji Bakanı 27 Şubat 2015 tarihli konuşmasında şöyle söylemiştir.  

Uyumlaştırılmış Yayınlar İçin Üç Taraflı Açık Erişim Politikası uyarınca, üç federal hibe kuruluşundan herhangi birinden finanse edilen ve hakemli dergilerde yayınlanan tüm makalelere 12 ay içerisinde ücretsiz olarak dijital ortamda erişilebilmelidir.

Yine Kanada’da, halen daha bazı kısıtlamalar olsa da Anayasa Mahkemesi kararları ve 2014’de yayımlanan yeni yasal düzenlemelerle çevrimiçi materyallere eğitim amaçlı olarak ücretsiz erişmek ve kullanmak çok kolay hale gelmiştir.

Elbette ki, akademik dergi pazarına egemen olan yayıncılar bu kararla mücadele içerisindedir. Akademik dergi alanda tanınan ve şöhretli bir dergiyse ve yayınların değerlendirilmesinde ağırlık sahibiyse, araştırmacılar çalışmalarını herkesin erişimine açmak için yayıncılara bir miktar para ödemek durumunda kalmaktadır. Tanınmış bir dergide yayın yapmanın getirisi, araştırmacıların herhangi bir ücret ödemek zorunda kalmadan daha az prestijli açık dergilerde yayın yapmalarında caydırıcı olmaktadır.

Akademisyenlerin kendi hakemli dergilerini kurarak bu sisteme karşı savaş açması an meselesidir. Saygın akademisyenler tarafından kurulacak böyle bir derginin hem basılacak makalelerin niteliği hem de bu dergilerde yayın yapacak araştırmacıların konumu açısından üst düzey standartlarda olacağı açıktır. Bir kere daha altını çizmek gerekir: Açık araştırma ve yayıncılık, ancak en üst standartlarda yapılacak hakem incelemeleri, sürdürülebilir bir iş modeli çevresinde yapılandırılması ve araştırmacıların yayın süreci üzerinde kontrol sahibi olmasıyla mümkün olabilir.

Bu nedenle de, zaman içerisinde dergilerdeki hemen hemen tüm akademik araştırmaların açık ve ücretsiz olarak erişilebilir olacağını ümit edebiliriz.

10.3.3 Açık veri

2004 senesinde, dünyanın en gelişmiş ülkelerinin de içinde olduğu OECD’ye üye ülkelerin Bilim Bakanları bir deklarasyon imzaladı. Deklarasyon, kamu kaynaklarından finanse edilen tüm arşiv verilerin halka açık hale getirilmesi gerektiğini söylüyordu. Üye ülkelerde yerleşik veri üreten kurum ve kuruluşlarla yapılan hararetli tartışmalar sonrasında, OECD 2007 yılında  Kamu Kaynaklarından Finanse Edilen Araştırma Verilerine Erişim İle İlgili OECD İlkeleri ve Rehberi‘ni yayınladı.

Açık verinin iki ana kaynağı bilim ve hükümetlerdir. Bilimden verebileceğimiz belki de en iyi örnek İnsan Genom Projesi‘dir. Birçok ulusal ve yerel hükümet de, topladıkları verilerin bir kısmını paylaşmak için web siteleri oluşturmuşlardır (Kanada’daki B.C. Veri Kataloğu gibi).

Çok önemli veriler artan miktarda erişilebilir hale gelmeye başlamıştır. Bu veriler, öğrenme için son derece yüksek potansiyele sahip kaynaklardır.

Açık erişim, açık eğitim kaynakları, açık ders kitapları ve açık veride yaşanan gelişmelerin öğrenme ve öğretme açısından önemi, aşağıdaki kısımda daha detaylı ele alınacaktır.

Kaynakça

Green, C. (2013) Open Education, MOOCs, Student Debt, Textbooks and Other Trends Vancouver BC: COHERE 2013 conference

Murphy, E. (2103) Day 2 panel discussion Vancouver BC: COHERE 2013 conference (video: dk. 4’40”)