4.5 YETERLİK TEMELLİ ÖĞRENME

4.5.1 Yeterlik temelli öğrenme nedir?

Yeterlik temelli öğrenme, belirli yeterliklerin veya becerilerin belirlenmesiyle başlar ve öğrenenlerin her bir yeterlik veya beceriyi kendi hızlarında edinmelerine ve geliştirmelerine olanak sağlar. Genellikle bir mentör eşliğinde çalışan öğrenenler, tam olarak ihtiyaç duyduklarını hissettikleri yeterlikleri veya becerileri öğrenebilirler (ki günümüzde bunun karşılığında bir çeşit ‘rozet’ ya da bir çeşit tanınırlık almak mümkün hale gelmiştir) veya bir dizi yeterliği bir araya getirip tek bir yeterlilik (vasıf) haline dönüştürüp karşılığında bir diploma veya sertifika alınabilir.

Öğrenenler grup halinde değil, bireysel olarak ve genellikle çevrimiçi çalışırlar. Bir sınav ya da bir tür ön öğrenme değerlendirmesi ile öğrenenin belirli bir yeterlik veya beceriye zaten sahip olduğu gösterilebilirse, o yeterlik için gerekli dersi tekrar etmesine gerek kalmadan bir sonraki yeterlik düzeyine geçmesine olanak sağlanabilir. Yeterlik temelli öğrenme, öğrencilerin aynı konuyu sınıf arkadaşlarıyla aynı hızda çalıştığı programlanmış, planlı sınıf modelinden uzaklaşmayı amaçlar.

Yeterlik temelli öğrenmenin uygulamaya dönük veya mesleki becerileri ve yeterlikleri geliştirmedeki değeri ve önemi çok daha belirgindir; ancak nispeten daha soyut veya akademik becerileri geliştirmeye yönelik eğitimlerde de (hatta bazen diğer sınıf tabanlı ders veya programlarla birleştirilerek) giderek daha sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır.

4.5.2 Yeterlik temelli öğrenmeyi kim kullanıyor?

Yeterlik temelli öğrenmenin öncülüğünü, yaklaşık 40.000 öğrencisi olan ABD’nin Western Governors Üniversitesi yaptı. Son dönemde Eğitim Bakanlığı’nın da desteğiyle, yeterlik temelli öğrenme ABD içerisinde hızla yayılmaya başladı. Yeterlik temelli öğrenmeyi yaygın olarak kullanan diğer kurumlar arasında Southern New Hampshire Üniversitesi’nin çalışan yetişkinler ve işverenleri için özel olarak tasarlanmış olan College for America’sı, Northern Arizona Üniversitesi ve Capella Üniversitesi sayılabilir.

Yeterlik temelli öğrenme, özellikle de örgün eğitime maruz kalmadan beceri veya yeterlik geliştirmiş olan yetişkin öğrenenler, ortaöğretimlerini veya yüksek öğrenimini bırakmak zorunda kalmış ve geri dönmek isteyen ancak daha önceki öğrenmelerinin tanınmasını isteyenler ile belli becerileri geliştirmek isteyen ancak tam bir diploma programına devam etmek istemeyen kişiler için uygundur. Yeterlik temelli öğrenme bir yükseköğrenim kurumunda diploma programı olarak verilebilse de, giderek daha yaygın bir şekilde çevrimiçi teknolojilerle verilmeye başlanmıştır. Bu durumun arkasında yatan nedenlerden biri, bu tür programlara devam eden öğrencilerin büyük çoğunluğunun hâlihazırda çalışıyor veya iş arıyor olmasıdır.

4.5.3 Yeterlik temelli öğrenmenin tasarımı

Yeterlik temelli öğrenmenin tasarımında birçok yaklaşım olsa da, Western Governors’ın modeli temel adımların büyük kısmını özetlemektedir.

4.5.3.1 Yeterliklerin tanımlanması

Çoğu yeterlik temelli programın bir özelliği, gerekli yeterliklerin (en azından üst düzey yeterliklerin) belirlenmesinde işverenler ve eğitimcilerin ortaklaşa çalışmalarıdır. Problem çözme veya eleştirel düşünme gibi Bölüm 1’de bahsedilen becerilerin bir kısmı üst düzey beceri olarak nitelendirilebilir; ancak yeterlik temelli öğrenmenin yapmaya çalıştığı şey, soyut veya anlaşılması güç amaçların ölçülebilir, özgül yeterlikler haline çevrilmesidir.

Örneğin Western Governors Üniversitesi’nde Üniversite Konseyi, her bir diploma programı için üst düzey yeterlik setlerini belirlemekte ve daha sonra konu alan uzmanlarından oluşan bir çalışma grubu belirli bir niteliğe ilişkin 10 kadar üst düzey yeterliği alıp parçalayarak 30 veya daha fazla özgül yeterliğe dönüştürmektedir. Daha sonra her bir yeterliği geliştirmek üzere tasarlanan çevrimiçi dersler, bu özgül yeterlikler etrafında yapılandırılmaktadır. Yeterlikler, mezunların seçtikleri kariyerde bir profesyonel olarak neleri bilmeleri gerektiğine dayalıdır. Değerlendirmeler, her bir yeterliğin edinilmiş ve geliştirilmiş olduğunun ölçülmesi için özel olarak tasarlanmaktadır. Dolayısıyla, değerlendirme sonunda öğrenciler geçer veya kalırlar. Belirlenen 30 yeterliğin tümü başarıyla edinildiğinde ise, diploma almaya hak kazanırlar.

Hem öğrencilerin hem işverenlerin gereksinimlerini karşılayacak yeterliklerin kademeli (bir yeterliğin daha önceki yeterlikler üzerine yapılandırılıp daha ileri düzey yeterliklere götürmesi) ve tutarlı (tüm yeterliklerin toplamının bir mesleğin gerektirdiği tüm bilgi ve becerilerle donanmış mezunlar yetiştirmesi) bir şekilde tespit edilmesi, yeterlik temelli öğrenmenin en önemli ve belki de en zor kısmıdır.

4.5.3.2 Ders ve program tasarımı

Western Governors Üniversitesi’nde görev yapan konu alan uzmanları, üçüncü tarafların sahip olduğu çevrimiçi öğretim programlarından veya yayınevlerinin e-kitap gibi farklı kaynaklarından seçim yaparak dersleri oluşturmaktadır. Açık ders malzemeleri giderek daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Western Governors Üniversitesi’nde bir öğrenme yönetim sistemi kullanılmasa da, her ders için özel olarak tasarlanmış bir portal vardır. Üniversite ve yayınevleri arasında yapılan sözleşmeler çerçevesinde, öğrencilere ücretsiz olarak e-kitap hizmeti sunulmaktadır. Derslerin tümü önceden belirlenmekte olup, öğrencilere seçmeli ders olanağı verilmemektedir. Öğrenciler programlara aylık olarak kabul edilmekte, her bir yeterliği kendi hızlarında edinmekte ve geliştirmektedirler. Belirli yeterliklere sahip olan öğrenciler eğitim bilimleri veya yazma gibi uygun alanlardaki diğer ön lisans programlarından kredi transferi yapmak veya hazır olduklarını hissettiklerinde sınava girmek suretiyle kayıtlı oldukları programı hızlandırabilmektedirler.

4.5.3.3 Öğrenci desteği

Öğrenci desteği de, kurumdan kuruma değişiklik göstermektedir. Western Governors Üniversitesi’nde mentör olarak görev yapan 750 öğretim elemanı bulunmaktadır. İki tür mentör vardır: ‘öğrenci’ mentörler ve ‘ders’ mentörleri. İlgili konu alanında yeterliğe sahip olan öğrenci mentörler, ki genellikle yüksek lisans öğrencisidirler, öğrencilerin ana irtibat noktasıdır ve dersle ilgili ihtiyaçlarına bağlı olarak kendilerine atanan öğrencilerle haftada en az iki kere telefonla iletişime geçerler. Bir öğrenci mentorü, yaklaşık 85 öğrenciden sorumludur. Öğrenciler okulun ilk gününde mentörleriyle çalışmaya başlar ve mezun olana kadar onlarla bağlantı halinde olurlar. Öğrenci mentörleri, öğrencilerin belli bir çalışma hızına ve düzenine ulaşmalarını sağlar ve öğrenciler sorun yaşadığında onlara destek olurlar.

Ders mentörleri daha nitelikli ve bilgi sahibidirler. Genellikle doktora öğrencilerinden oluşan ders mentörleri, gerektiğinde öğrencilere ek destek sağlarlar. Konu alanının gereksinimlerine bağlı olarak, ders mentörleri bir seferde 250-400 öğrenciye hizmet verebilir.

Öğrenciler, öğrenci mentörü veya ders mentörüyle istedikleri zaman bağlantıya geçebilirler; dolayısıyla, mentörlerine sınırsız erişime sahiptirler. Mentörlerin, öğrenci çağrılarına bir iş günü içerisinde yanıt vermesi beklenir. Mentörler tam zamanlı çalışırlar, ancak esnek çalışma saatlerine sahiptirler. Maaşları da oldukça iyi olan mentörler, mentörlük konusunda geniş çaplı eğitim almaktadırlar.

4.5.3.4 Değerlendirme

Western Governors Üniversitesi, değerlendirme için yazılı sınavlar, portfolyolar, projeler, öğrenci performans gözlemleri ve bilgisayarlı ödevler kullanmaktadır. Hangi değerlendirme yönteminin kullanılacağı konuya bağlıdır ve tüm değerlendirme yöntemleri için ayrıntılı dereceli puanlama anahtarları bulunmaktadır. Değerlendirmeler internet üzerinden verilir. Eğer manuel değerlendirme gerekiyorsa, üniversite tarafından ölçme-değerlendirme konusunda eğitim almış konu alan uzmanlarından oluşan değerlendiriciler rastgele atanır ve geçti-kaldı değerlendirmesi gerçekleştirirler. Öğrenciler dersten kalırsa, değerlendiriciler öğrencinin beklenen yeterliği gösteremediği alanlarda geri bildirim vermek durumundadır. Gerekirse, öğrenciler değerlendirmeye yeniden girebilirler.

Öğrenciler hem izleme sınavlarına (değerlendirme öncesi) hem de gözetmenli genel değerlendirme sınavlarına girerler. Western Governors Üniversitesi çevrimiçi gözetim yöntemlerini yoğun bir şekilde kullanmaya başlamıştır. Öğrenciler sınava kendi evlerinde video denetimi altında girmekte, yüz tanıma teknolojisiyle sınava giren öğrencinin okula kayıtlı olan öğrenci olduğu tespit edilmektedir. Öğretmenlik ve sağlık gibi alanlarda, öğrencinin uygulama performansı alan uzmanı profesyoneller (öğretmenler, hemşireler gibi) tarafından yerinde değerlendirilmektedir.

4.5.4 Güçlü ve Zayıf Yönleri

Yeterlik temelli öğrenmenin taraftarları, yaklaşımın birçok güçlü yanını şöyle ifade eder:

• İş ve meslek dünyasının acil ihtiyaçlarına karşılık verir. Hâlihazırda çalışmakta olan öğrenciler şirket içerisinde ilerleme ve terfi olanağına kavuşur, çalışmayan öğrencilerin yeterlik kazandıktan sonra istihdam olanakları artar.
• İş yerinde ve aile hayatında yükümlülükleri olan öğrencilere, kendi hızlarında çalışma olanağı sağlar.
• Ön öğrenmenin tanınması suretiyle, bazı öğrencilerin yeterlik kazanma süreci hızlanır.
• Öğrenciler, mentörlerinden bireysel destek ve yardım alırlar.
• Öğrenim ücretleri normal düzeydedir. Örneğin Western Governors Üniversitesi’nde öğrenim ücreti yıllık 6.000 ABD Doları civarındadır ve üniversite var olan çalışma materyallerini ve açık ders materyallerini yoğun olarak kullandığından, programlar sadece öğrenim ücretlerinden bile kendi kendilerini finanse edebilirler.
• Yeterlik temelli eğitim, ABD’de federal düzeyde verilen öğrenci kredileri ve destekleri için tanınmış bir eğitim türüdür.

Sonuç olarak, Western Governors Üniversitesi, Southern New Hampshire Üniversitesi ve Northern Arizona Üniversitesi gibi yeterlik temelli öğrenme yaklaşımını kullanan kurumlardaki öğrenci kayıt oranlarında yılda yaklaşık yüzde 30 ila 40 civarında bir artış görülmüştür.

Yeterlik temelli öğrenmenin en zayıf noktası, bazı öğrenme ortamlarında işe yararken diğerlerinde aynı etkiyi gösterememesidir. Ayrıntılı baktığımızda ise şunları görüyoruz:

• İşverenlerin acil ihtiyaçlarına odaklanır ve öğrencileri nispeten daha belirsiz bir gelecek için gereksinim duyulan esnekliğe hazırlamada yetersiz kalır.
• Belirli yeterliklerin tarifinin zor olduğu veya yeni bilgi ve becerilerin hızla uyarlanamayacağı konu alanlarına uygun değildir.
• Öğrenmeye nesnel bir yaklaşım sergiler. Bu bağlamda yapısalcılar, becerilerin var olmadığını veya yok olduğunu (geçme-kalma) ancak performans ve uygulama olanağının varlığını ve zaman içerisinde gelişmeye devam edeceğini iddia eder.
• Sosyal öğrenmenin önemini göz ardı eder.
• Çoğu öğrencinin tercih ettiği öğrenme stiline uymaz.

4.5.5 Sonuç

Öğrenme tasarımına nispeten yeni bir yaklaşım olan yeterlik temelli öğrenme, işverenler arasında giderek daha popüler hale gelmekte ve becerilerini geliştirmek veya kolay tanımlanabilir beceriler gerektiren orta düzey işlerde istihdam edilmek isteyen yetişkinler gibi belli hedef kitlelere uygun bir yaklaşım olarak kendini göstermektedir. Buna rağmen tüm öğrenenler için uygun bir yaklaşım değildir ve yaratıcılık, üst düzey problem çözme, karar verme ve eleştirel düşünme gerektiren üst düzey ve nispeten daha soyut bilgi ve becerilerin geliştirilmesinde yetersiz kalabilir.

Ek Okumalar

Bu kitabın yazıldığı dönemde, diğer öğretim yaklaşımlarıyla karşılaştırıldığında yeterlik temelli öğrenmeye dair sınırlı bir alanyazın ve ondan daha da sınırlı araştırma kitlesi vardı. Aynı zamanda, yeterlik temelli öğrenme, önceki daha eğitim-odaklı yaklaşımlardan henüz evrilmekte… Bu nedenle, bu konudaki okumalarımı son dönemde çıkan yayınlarla sınırlandırmış durumdayım. Yeterlik temelli öğrenmeye ilişkin daha detaylı bilgiler için aşağıdaki yayınlara göz gezdirebilirsiniz.

Book, P. (2014) All Hands on Deck: Ten Lessons from Early Adopters of Competency-based Education Boulder CO: WCET.

Cañado, P. and Luisa, M. (eds.) (2013) Competency-based Language Teaching in Higher Education New York: Springer.

Garrett, R. and Lurie, H. (2016) Deconstructing CBE: An Assessment of Institutional Activity, Goals and Challenges in Higher Education Boston MA: Ellucian/Eduventures.

Rothwell, W. and Graber, J. (2010) Competency-Based Training Basics Alexandria VA: ADST.

Weise, M. (2014) Got Skills? Why Online Competency-Based Education Is the Disruptive Innovation for Higher Education EDUCAUSE Review, November 10

The Southern Regional Educational Board in the USA has a comprehensive Competency-based Learning Bibliography