6.5 MEDYANIN ZAMAN VE MEKAN BOYUTLARI

Farklı medya ve teknolojiler, zaman ve mekan içerisinde farklı işlerler. Bu boyutlar, hem öğrenmeyi kolaylaştırmak veya engellemek hem de öğrenenler için daha fazla esneklik sağlamak veya sahip oldukları esnekliği kısıtlamak açısından son derece önemlidir. Burada, gerçekten birbirine yakın iki boyut bulunmaktadır:

• ‘canlı’ veya kaydedilmiş
• senkron (eş zamanlı) veya asenkron (farklı zamanlı)

6.5.1 Canlı veya kaydedilmiş

Canlı ve kaydedilmiş terimleriyle ne söylenmek istendiği açıktır. Canlı medya, tanımı gereği, ders anlatımları, seminerler ve bire-bir özel dersler gibi yüz yüze etkinliklerdir. Bir etkinliğin ‘canlı’ olması, herkesin diğerleri gibi aynı zamanda aynı yerde bulunmasını gerektirir. Bu bir rock konseri de olabilir, bir spor olayı da, bir ders de… Seminer ve benzeri canlı etkinlikler, güven tesis etme gibi kişisel ilişkilerin önemli olduğu hallerde ya da öğrenciler veya eğitmenler tarafından duygusal olarak sahip olunan tutum veya duruşa meydan okumak için kullanıldığında işe yarar. Canlı bir dersin eğitsel açıdan başlıca avantajı, bilgi aktarımının ötesinde, öğrencilere ilham veren veya onları güdüleyen ya da öğrencileri bulundukları yerden daha yukarıya taşıyabilecek güçlü bir duygusal niteliği olmasıdır. Canlı etkinlikler, doğaları gereği geçicidirler. İyi hatırlanabilirler, ancak tekrar edilemezler; tekrar edilseler bile, farklı bir dinleyici kitlesiyle tamamen farklı bir deneyim olacaktır. Dolayısıyla, canlı etkinliklerin kuvvetli bir nitel veya duyuşsal tarafı vardır.

Diğer taraftan kaydedilen medya, bir video kaset veya ses kasetinde olduğu gibi, kayda sahip olan kişinin sürekli erişimine açıktır. Kitaplar ve diğer basılı materyallerin tümü, kaydedilmiş medya sınıfına dahildir. Kaydedilmiş medyanın en kritik eğitsel özelliği, öğrencilerin aynı öğretim materyaline sınırsız sayıda ve ne zaman uygun olduklarına bağlı olarak esnek bir şekilde erişebilmeleridir.

Canlı etkinlikler de, tabii ki kaydedilebilir; ancak canlı bir spor olayını ve aynı etkinliğin banttan kaydını seyreden herkesin bildiği gibi, bunlar tamamen farklı deneyimlerdir. Banttan verilen spor etkinliklerinde, özellikle de skoru biliyorsanız, duygusal yükleme çok daha az olacaktır. Dolayısıyla, ‘canlı’ etkinlikler ‘sıcak’ etkinlikler, bant kayıtları ise ‘soğuk’ etkinlikler olarak düşünülebilir. Bununla birlikte, kaydedilmiş medya da bizi duygusal olarak harekete geçirebilir, aynı iyi yazılmış bir roman gibi.. Ama elbette ki, romandan edineceğimiz deneyim, romanda tasvir edilen olayların içerisinde bizzat yer almamızdan farklı bir deneyim olacaktır.

6.5.2 Senkron veya asenkron

Senkron teknolojiler, iletişim sürecinde yer alan tüm tarafların hep birlikte ve aynı anda katılımını gerektirir. Tarafların, aynı mekanda olmalarına gerek yoktur.

Dolayısıyla canlı etkinlikler, senkron veya eş zamanlı medyaya bir örnek olabilir; ancak canlı etkinliklerin tersine, teknoloji sayesinde senkron öğrenmede herkesin aynı yerde olmasına gerek yoktur. Tek yapılması gereken, mekandan bağımsız olarak, etkinliğe aynı anda katılmaktır. Video konferans veya webinar, ‘canlı’ olarak yayınlanabilen fakat herkesin aynı yerde olmasını gerektirmeyen senkron teknolojilere örnek olarak verilebilir. Diğer senkron teknolojilere örnek, televizyon ve radyo yayınlarıdır. Yayının iletildiği saatte ‘orada’ olmalısınız, yoksa yayını kaçırırsınız. Ancak ‘orada’ ile kast ettiğimiz yer, eğitmenin bulunduğu yerden farklı bir yer olabilir.

Asenkron teknolojiler, katılımcıların farklı zamanlarda enformasyona erişebilmelerini veya iletişime geçebilmelerini olanaklı kılar. Yer ve zaman seçimi, genellikle katılımcının tercihine kalmıştır. Kaydedilen tüm medya türleri, asenkrondur. Kitaplar, DVD’ler, YouTube videoları, kaydedilen ve İnternet üzerinden erişime sunulan ders anlatım videoları ve çevrimiçi tartışma forumları asenkron medya veya teknolojilere örnek olarak verilebilir. Öğrenenler, bu teknolojilere istedikleri zaman ve istedikleri yerden erişebilirler.

Şekil 6.5.2, farklı zaman ve mekan kombinasyonları açısından, medya türleri arasındaki temel farklılıkları göstermektedir.

6.5.3 Neden önemli?

Eğitim açısından bakıldığında, asenkron veya kaydedilen medya türleriyle ilişkilendirilen büyük faydalar bulunmaktadır. Enformasyona herhangi bir zaman erişebilmek veya istendiği zaman iletişim kurabilmek, öğrenenlere daha fazla kontrol ve esneklik vermektedir. Bu medyanın sağladığı eğitsel faydalar, birçok çalışmada teyit edilmiştir. Örneğin Means vd. (2010), öğrencilerin harmanlanmış derslerde daha başarılı olduğuna, çünkü etkinliklere ve görevlere daha fazla zaman harcadıklarına ve elbette ki çevrimiçi materyallerin öğrencilerin erişimine sürekli açık olduğuna işaret etmiştir.

Açık Üniversite’de yapılan bir araştırma, içerik ve format aynı da olsa, öğrencilerin canlı yayından ziyade kasetlere kaydedilen radyo yayınlarını dinlemeyi tercih ettiğini göstermiştir (Grundin, 1981; Bates vd., 1981). Bununla beraber, ses kaydının biçimi değişip öğrenciler kasetlerin tekrar çalma ve durdurma gibi kontrol özelliklerini kullanmaya başlayınca, sağlanan faydanın daha da çoğaldığı görülmüştür. Yayınların doğrudan kaydedildiği kasetlerle karşılaştırıldığında, öğrencilerin böyle ‘tasarlanmış’ ses kasetlerinden daha iyi öğrendiği tespit edilmiştir; özellikle de kasetler metin veya grafik gibi görsel materyallerle bütünleştirilip zenginleştirildiğinde… Bu özellik, örneğin matematik formüllerinin öğrenciye anlatıldığı benzeri materyallerde bilhassa değerlidir (Durbridge, 1983).

Bu araştırma, senkron teknolojilerden asenkron teknolojilere geçerken tasarımı değiştirmenin ne kadar önemli olduğunun altını çizmektedir. Böylelikle, esneklik ve erişim kolaylığı açısından canlı ders anlatımlarının kaydedilmesi veya okuma materyallerine zaman veya yer sınırlaması olmaksızın erişilebilmesinin faydaları olsa da, ders anlatımlarının veya metinlerin asenkron kullanım için yeniden tasarlanmasının (testler, geri bildirimler, öğrencilerin dersi durdurup araştırma veya ekstra okuma yaparak derse geri dönmesini gösteren noktalar gibi) öğrenme faydalarını artıracağını rahatlıkla öngörebiliriz.

Kayıtlı ve akan materyaller aracılığıyla medyaya erişme olanağı, öğretim tarihinin deneyimlediği en büyük değişimlerden biridir. Buna rağmen yükseköğretimde geçerli paradigma, halen daha, canlı dersler ve seminerlerdir. Gördüğümüz gibi canlı medyanın önemli avantajları olsa da, sağladıkları kolaylıkları ve kendine özgü avantajları en iyi şekilde kullanabilmek için daha seçici olunması gerekmektedir.

6.5.4 İnternetin önemi

Yayın/iletişimsel ve senkron/asenkron birbirinden farklı iki boyuttur. Bunları Şekil 6.5.4’deki gibi bir matrise yerleştirdiğimizde, farklı teknolojileri matrisin farklı kadranları altında sınıflandırabiliriz. Aşağıdaki şekle ben birkaç teknolojiyi yerleştirdim, eğer isterseniz başka teknolojileri de matrise ekleyebilirsiniz.

İnternet niçin bu kadar önemli? Tüm diğer medya türlerini ve teknolojileri kapsayan, dolayısıyla öğrenme ve öğretme için uçsuz bucaksız olanaklar sunan bir medya olduğu için… Bu durum, eğer istersek, öğretimimizi nasıl tasarlamamız gerektiğine ilişkin çok özgün olabilmemizi sağlıyor. Böylece, teknolojinin tüm özelliklerini ve tüm boyutlarını bu tek bir medya aracılığıyla hangi öğrenme bağlamında olursa olsun en etkili şekilde kullanabiliriz.

6.5.5 Sonuç

Bu aşamada, şunu belirtmem gerekir: yayın/iletişimsel/senkron/asenkron özelliklerinin bazı güçlü ve zayıf yönlerinden bahsetmiş olsam da, farklı teknolojileri ne zaman kullanacağımız veya birleştirebileceğimize karar verebilmek için bir değerlendirme çerçevesine ihtiyacımız var. Bu da, belirli bağlamlar içerisinde en doğru ve en uygun teknolojileri seçmemizi sağlayacak ölçütlerin geliştirilmesi anlamına gelmektedir.

Kaynakça

Bates, A. (1981) ‘Some unique educational characteristics of television and some implications for teaching or learning’ Journal of Educational Television Vol. 7, No.3.

Durbridge, N. (1983) Design implications of audio and video cassettes Milton Keynes: Open University Institute of Educational Technology.

Grundin, H. (1981) Open University Broadcasting Times and their Impact on Students’ Viewing/Listening Milton Keynes: The Open University Institute of Educational Technology.

Means, B. et al. (2009) Evaluation of Evidence-Based Practices in Online Learning: AMeta-Analysis and Review of Online Learning Studies Washington, DC: US Department of Education.