8.4 MALİYET

8.4.1 Medya devrimi

Yalnızca 10 yıl öncesine kadar, teknoloji seçiminde maliyet çok önemli bir ayırıcı faktördü (Hülsmann, 2000, 2003; Rumble, 2001; Bates, 2005). Örneğin, eğitsel amaçla kullanım açısından bakıldığında, ses (ders anlatımları, radyo, ses kasetleri) basılı materyallerden çok daha ucuzdu; basılı materyaller bilgisayar temelli öğrenmenin birçok biçiminden daha ucuz, bilgisayar temelli öğrenmenin bazı biçimleri ise videodan (televizyon, video kaset veya video konferans) daha ucuzdu. Tüm bu medya türleri, ya geleneksel öğretime eklenen ilave bir masraf olarak görülüyor ya da tamamen açık ve uzaktan öğretim haricinde yüz yüze öğretimin yerine konulması çok pahalı teknolojiler olarak değerlendiriliyordu.

Ancak, son on yıl içerisinde farklı medya türlerinin (yüz yüze öğretim hariç) üretimi ve dağıtımına ilişkin maliyetler aşağıdakileri de içeren birçok nedene bağlı olarak gözle görülür şekilde düştü:

• akıllı telefonlar gibi kullanıcıların çok düşük maliyetlerle metin, ses ve video dosyaları oluşturmalarına ve paylaşmalarına izin veren tüketici teknolojilerindeki hızlı değişimler;
• dijital medya türlerinin sıkıştırılarak yüksek bant genişliğine sahip video veya televizyon yayınlarının bile kablosuz ve kablolu ağlarda ve İnternet yoluyla uygun maliyetlerle (en azından ekonomik olarak gelişmiş ülkelerde) taşınabilmesi;
• profesyonel olmayan kullanıcıların bile farklı medya türlerini oluşturmalarını ve paylaşmalarını kolay hale getiren medya yazılımlarındaki gelişmeler;
• hem öğrenciler hem öğretmenlerin kullanımına hazır öğrenme materyalleri anlamına gelen medya tabanlı açık eğitim kaynaklarının sayılarının giderek artması.

Dolayısıyla, genel olarak ve prensipte şunu söyleyebiliriz: maliyet, artık, medya seçiminde ayırıcı bir faktör olmaktan çıkmıştır. Eğer bu ifadeyi olduğu gibi kabul ediyorsanız, bu bölümün kalan kısmını okumadan geçebilirsiniz. Hangi medya türünün daha maliyetli olduğu konusunu dert etmeyin ve eğitsel ihtiyaçlarınızı en iyi karşılayan medya türlerini seçin. Tek sorun maliyet olsaydı, yüz yüze öğretimin yerine tamamen çevrimiçi öğrenmeye geçip eğitim işini çok daha ‘ucuza’ gerçekleştirebilirdik.

Uygulamaya baktığımızda ise, hem medya türleri arasında hem de bir medya türünün kendi içerisinde maliyetlerin çok değişebildiğini görüyoruz. Bu maliyet farklılıkları, medya türünün kullanıldığı bağlam (koşullar) ve tasarım özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Bir öğretmen açısından düşünüldüğünde en büyük maliyet öğretmenin zamanıdır. Bu nedenle maliyetin ardındaki itkinin, yani kullanılan medya türü ve varolan koşullara göre yüksek maliyetlere hangi faktörlerin yol açtığının bilinmesi çok önemlidir. Yeni teknolojik gelişmelerden daha az etkilenen bu faktörler, eğitsel medyanın maliyetiyle ilgili ‘temel’ ilkeler olarak nitelendirilebilir.

Ne yazık ki, medyanın eğitimde kullanılmasına ilişkin gerçekleşen maliyetleri etkileyen çok sayıda faktör bulunmaktadır. Dolayısıyla, maliyetle ilgili detaylı tartışmalar yapmak oldukça karmaşık olacaktır (daha detaylı açıklamalar için bkz. Bates & Sangrà, 2011). Sonuç olarak, öncelikle maliyetin ardındaki ana itkileri tanımlamaya çalışacağım. Sonrasında, bu faktörlerin farklı medya türlerinin maliyetlerini nasıl etkilediğine ilişkin basitleştirilmiş bir rehber görevi görecek bir tabloyu sizinle paylaşacağım. Bu rehber, deneme-yanılma yoluyla ortaya çıkarılmış bir araç olarak değerlendirilebilir. Bu bölümü okurken, Medya Türlerinin Maliyetlerine Giriş dersinin kitabını okuyormuş gibi düşünebilirsiniz.

8.4.1 Maliyet kategorileri

Eğitsel medya ve teknolojilerin kullanımında, özellikle de harmanlanmış veya çevrimiçi öğrenme ortamlarında, ana maliyet kategorileri aşağıdaki gibidir.

8.4.1.2 Geliştirme maliyeti

Geliştirme maliyeti, belli bir medya türünü veya teknolojiyi kullanarak öğrenme materyalleri üretmek için gereken maliyetlerdir. Geliştirme maliyetlerinin birçok alt-kategorisi bulunmaktadır:

• üretim maliyeti: bir videonun oluşturulması veya öğrenme yönetim sisteminde bir ders açılmasının maliyeti. Web tasarımcısı veya görsel-işitsel medya uzmanı gibi personelin zaman maliyeti ile web tasarımında ya da video prodüksiyonunda gereken tüm masraflar bu alt-kategoride değerlendirilir.
• öğretmen olarak sizin zamanınız: materyal geliştirmek veya üretmek için harcadığınız zaman ve efor. Materyal geliştirmenin yanı sıra, bir dersin planlaması ve tasarımı da bu alt-kategori içerisindedir. Vaktiniz nakittir; hatta belki de, eğitim teknolojilerinin kullanımındaki en büyük maliyettir. Ancak bundan da önemlisi, öğrenme materyali geliştirdiğiniz için araştırma yapmaya ya da öğrencilerinizle ilgilenmeye zamanınız kalmıyorsa bu asıl maliyettir ve parayla ölçülemeyecek kadar değerlidir.
• telif masrafları: üçüncü kişilere ait fotoğraflar veya videolar kullanıyorsanız geçerlidir. Yine bunu da, paradan ziyade zaman maliyeti olarak düşünmek gerekir.
• öğretim tasarımcısının zaman maliyeti.

Geliştirme maliyetleri genellikle ya sabittir ya da ‘bir sefere mahsus’tur. Aynı zamanda, öğrenci sayısından bağımsızdır. Medya bir kere geliştirildikten sonra ek bir maliyete gerek kalmadan öğrenci sayısına göre ölçeklendirilebilir. Açık eğitim kaynaklarını kullanmak, geliştirme maliyetlerini büyük ölçüde azaltacaktır.

8.4.1.3 Yayın maliyeti

Yayın maliyeti, dersin verilmesi süresinde gerçekleşen eğitsel etkinliklerin maliyetini içerir. Öğrencilerle etkileşim içerisinde geçirilen öğretim süresi, ödevlerin okunması ve notlandırılması için harcanan zaman ile araştırma görevlileri, öğretim tasarımcıları ve teknik destek personeli gibi süreçte yer alan diğer personelin zaman maliyeti de bu kategoriye dahildir.

Medya temelli öğretimde öğretim süresi ve teknik destek gibi beşeri faktörlerin maliyetinin de değerlendirilmesi gerektiğinden, öğrenci sayısı arttıkça yayın maliyeti de artmaktadır. Ayrıca, ders her açıldığında bu maliyet tekrar etmektedir. Diğer bir deyişle, yayın maliyeti tekrarlayan bir maliyettir. Bununla birlikte, İnternet tabanlı yayın olanakları arttıkça, ders yayınlarında doğrudan teknoloji maliyeti genellikle sıfırdır.

8.4.1.4 Bakım maliyeti

Bir ders için üretilen materyallerin bakımı da gerekir. Web bağlantıları eskiyebilir, okumaların baskısı tükenebilir ve çok daha önemlisi konu alanında gerçekleşen yeni gelişmelerin materyallere yansıtılması gerekebilir. Hazırlanıp yayına giren bir dersin, sürekli bakım maliyeti olacaktır.

Öğretim tasarımcıları ve/veya medya çalışanları bakım hizmetlerinin bazılarını yapabilirler; ancak, elbette ki, içeriğin güncellenmesi veya değiştirilmesine ilişkin kararların alınmasında öğretmenlerin veya eğitmenlerin de sürece dahil edilmesi gerekmektedir. Tek bir dersin bakımı genellikle zaman kaybına yol açacak bir süreç değildir. Yine de, bir eğitmenin birden fazla çevrimiçi dersin tasarımında ve geliştirilmesinde görev alması, bakım hizmetinin miktarını da büyük ölçüde artıracaktır.

Bakım maliyetleri genellikle öğrenci sayısından bağımsızdır ama bir eğitmenin sorumlu olduğu ders sayısına bağlıdır ve her yıl tekrarlanan bir maliyettir.

8.4.1.5 Genel giderler

Genel giderler, bir öğrenme yönetim sisteminin lisans masrafları, ders kayıt teknolojileri veya sunucular gibi altyapı ya da diğer genel maliyetleri içerir. Bunlar gerçek giderlerdir; ancak tek bir ders için hesaplanmayıp derslerin tümü için geçerli olacak şekilde ele alınırlar. Genel giderler, çoğunlukla idari veya kurumsal giderler olarak değerlendirilir. Kurum zaten bu tür hizmetleri öğretmenlere veya eğitmenlere ücretsiz olarak sağlıyorsa, bir öğretmenin veya eğitmenin hangi medyayı ya da teknolojiyi seçeceğine dair kararı etkilemez.

8.4.2 Maliyeti belirleyen faktörler

Maliyeti belirleyen başlıca faktörler aşağıdaki gibidir:

• materyalin geliştirilmesi / üretimi;
• materyalin yayınlanması;
• öğrenci sayısı / ölçeklendirilebilirlik;
• öğretmenin medya kullanarak çalışma deneyimi;
• öğretmenin materyali yalnız mı yoksa profesyonel bir ekiple birlikte mi geliştirdiği.

Bir video programı ya da Web sitesi gibi teknoloji tabanlı materyallerin üretimi sabit bir maliyettir; yani dersi kaç öğrencinin aldığından bağımsızdır. Bununla birlikte, üretim maliyetleri dersin tasarımına bağlı olarak farklılık gösterebilir. Engle (2014), video prodüksiyonunda kullanılan yönteme göre, bir KAÇD için geliştirme maliyetlerinin altı kata kadar değişiklik gösterebileceği sonucuna varmıştır. Yani, en pahalı üretim yöntemi olan stüdyo prodüksiyonunun maliyeti, bir öğretmenin dizüstü bilgisayarını kullanarak yaptığı üretimden altı kat daha fazladır.

Bununla birlikte, materyal bir kere üretildikten sonra maliyeti öğrenci sayısından bağımsızdır. Dolayısıyla, dersin geliştirilmesi ne kadar maliyetliyse, öğrenci başına düşen ortalama maliyeti azaltmak için öğrenci sayısını artırmak o kadar gerekli olacaktır. Ya da diğer bir deyişle, öğrenci sayısı ne kadar yüksekse, kullanılan medya türü ne olursa olsun yüksek kaliteli prodüksiyon yapmak akılcı olacaktır. Bir KAÇD geliştirmek, öğrenme yönetim sistemi üzerinden çevrimiçi bir ders geliştirmekten iki kat daha pahalıdır (University of Ottawa, 2013); ancak KAÇD’lerde öğrenci sayısı çok fazla olduğundan öğrenci başına düşen ortalama maliyet oldukça düşüktür. Bu yüzden derse kayıtlı öğrenci sayısının fazla olması halinde (ki ne yazık ki her zaman böyle olmayabilir), dijital materyallerin geliştirilmesinde ‘ekonomik olmak’ için her zaman bir seçenek vardır. Bu durum, bir medya türünün ölçeklenebilirlik potansiyeli olarak tanımlanabilir.

Benzer şekilde, ders geliştirildikten sonra da dersin öğretimine ilişkin maliyetler bulunmaktadır. Bu maliyetler, genellikle, değişken maliyetlerdir; yani sınıf büyüklüğü arttıkça artarlar. Çevrimiçi tartışma forumları ve ödev puanlandırma açısından öğrenci-öğretmen etkileşimi yönetilebilir bir düzeyde tutulmak isteniyorsa, öğretmen-öğrenci oranının göreli olarak düşük tutulması gerekir (örneğin konu alanına ve dersin düzeyine göre 1:25 ila 1:40 arasında). Derse kayıtlı öğrenci sayısı ne kadar çoksa, öğretmen de dersi vermek için o kadar çok zaman harcayacaktır ya da sözleşmeli başka öğretmenlerden destek almak ihtiyacı doğacaktır. Her iki durumda da, artan öğrenci sayısı maliyetlerin de artmasına neden olacaktır. Bu anlamda, KAÇD’ler bir istisnadır. KAÇD’lerin temel değer önerisi doğrudan öğrenci desteği sağlamamalarıdır, dolayısıyla ders yayınına ilişkin maliyetleri yoktur. Bununla birlikte, katılımcıların çok az bir kısmının KAÇD’leri başarıyla tamamlayabilmesinin ardındaki neden de belki doğrudan öğrenci desteğinin olmamasıdır.

O zaman, ileride öğretmen-öğrenci etkileşimine talebi azaltacaksa, başlangıçta interaktif öğrenme materyalleri için daha fazla para harcamak öğretmen veya kurum açısından faydalı olabilir. Örneğin, bir matematik dersinde otomatik ölçme, değerlendirme ve geri bildirim ya da simülasyonlar ve diyagramlar veya sıkça sorulan sorulara hazır yanıtlar kullanılabilir; böylece, öğretmenin bütün ödevleri tek tek notlandırmasına veya değerlendirme için öğretmenle bireysel iletişime geçilmesine gerek kalmayacak ve zaman kaybı önlenecektir. Bu durumda, kaliteden fazla ödün vermeden, öğretmen-öğrenci oranlarının 1:200’lere çıkması bile mümkün olacaktır.

Bunların yanı sıra, belirli bir medya türünü veya yöntemini kullanma deneyimi de önemlidir. Bir öğretmen ses kaydı gibi belirli bir medya türünü ilk kez kullandığında harcadığı zaman, sonraki ses kaydı çalışmalarında harcayacağı zamandan daha uzun olacaktır. Bazı teknolojileri veya medya türlerini kullanmayı öğrenmekse, diğerlerinden daha uzun zaman alabilir. Dolayısıyla burada maliyeti belirleyen faktör, öğretmenin tek başına mı yoksa medya alanındaki profesyonel kişilerle birlikte mi çalıştığıdır. Bir öğretmenin ders materyallerini tek başına geliştirmesi, profesyonel bir ekiple birlikte geliştirmesinden daha uzun zaman alacaktır.

Dijital medya geliştiren öğretmenlerin, profesyonel ekiplerle çalışmalarında fayda vardır. Alanın uzmanı profesyonel ekipler hem daha nitelikli ürünler elde edilmesini sağlayacak, hem de doğru yazılımın seçilmesi, düzenleme ve dijital materyallerin depolanması ve yayınlanması gibi konularda çabuk ve doğru karar vererek öğretmenlerin zaman kaybını önleyecektir. Öğretim tasarımcıları da, farklı öğrenme çıktıları için farklı medya türlerinin uygunluğu konusunda önerilerde bulunarak öğretmenlere yardımcı olabilir. Dolayısıyla, tüm öğretim tasarımı çalışmalarında olduğu gibi, bir ekip yaklaşımının daha etkili olacağını söylemek mümkündür. Alan uzmanı profesyonel kişilerle çalışmak, öğretmenlerin medya türlerini geliştirmeye harcadıkları zamanı kontrol altına almalarına da yardımcı olacaktır.

Son olarak şunu söylemek gerekir: Tasarıma ilişkin kararlar, kritik kararlardır. Maliyetin arkasındaki en önemli faktörlerden biri, tasarıma ilişkin alınan kararlardır. Örneğin, yüz yüze öğretimde ders anlatımıyla seminerlerin veya laboratuvar çalışmalarının maliyet faktörleri birbirinden farklıdır. Benzer şekilde videoyu öğretmenin ders anlatımını kaydetmede kullanabileceğimiz gibi, bir sürecin demonstrasyonu ya da bir mekanın çekimi gibi medya türünün avantajlarını ve sağladığı kolaylıkları (bkz. Bölüm 7) en üst düzeyde düşünerek kullanabiliriz. Bilgisayar ve İnternetin sahip olduğu tasarım çeşitliliği ise oldukça fazladır: çevrimiçi işbirliğine dayalı öğrenme, bilgisayar temelli öğrenme, animasyonlar, simülasyonlar ve sanal dünyalar gibi. Sosyal medya, yine aynı şekilde ele alınması gereken başka bir medya türüdür.

Maliyeti etkileyen faktörlerin ne kadar karmaşık olduğu Şekil 8.4.2’de görülmektedir. Şekilde gösterilen faktörleri yalnızca kullanılacak teknoloji veya medya türüne karar veren öğretmenin ya da eğitmenin bakış açısından verilmektedir. Bu şeklin, konu üzerinde düşünmemizi sağlayacak bir araç olduğunu unutmamalıyız. Duruma göre, sosyal medya veya materyallerin bakım giderleri gibi başka faktörleri de bu listeye eklemek olasıdır. Şekilde gösterdiğim faktörler ve her faktör için yaptığım değerlendirme, kendi kişisel deneyimlerime dayalıdır. Yaptığım değerlendirmede, geleneksel öğretimi orta veya ‘ortalama’ maliyet olarak alıp, diğerlerini geleneksel öğretime göre daha yüksek ya da daha düşük maliyete sahip olmasına göre sıralandırdım. Diğer okuyucular, bu faktörleri daha farklı şekilde yorumlayıp değerlendirebilir.

---

Farklı teknolojiler kullanarak bir öğrenme ortamı geliştirmek ve kullanmak için harcanacak zaman bir öğretmenin hangi teknolojiyi seçeceğini etkilese de, burada basit bir denklemden fazlasından bahsediyoruz. Örneğin video ve metin bazlı materyallerin kullanıldığı nitelikli bir çevrimiçi ders geliştirmek için öğretmenin ihtiyacı olan hazırlık süresi, aynı dersin sınıf ortamında yüz yüze verilmesi için ihtiyaç duyulan süreden çok daha fazla olacaktır. Bununla birlikte, uzun süreli düşünüldüğünde çevrimiçi dersin verilmesi daha az zaman alacaktır çünkü öğrencilerin çevrimiçi görevleri yerine getirmekle harcayacakları zaman öğretmenle doğrudan etkileşime geçtikleri zamandan daha fazla olacaktır. Burada bir kez daha şunu görüyoruz: Tasarım, maliyet değerlendirilmesinde çok önemli bir faktördür.

Kısacası, öğretmen açısından zaman çok kritik bir maliyet faktörüdür. Öğretmenler, kullanılması uzun süre alan teknolojiler yerine kullanımı kolay teknolojileri seçmekte ve böylece zaman kazanmaktadır. Son olarak tekrar belirtmek gerekir ki, tasarıma ilişkin kararlar öğretmenlerin herhangi bir teknoloji veya medya türü için ne kadar zaman harcayacakları üzerinde çok etkilidir; bununla birlikte, öğrencilerin ve öğretmenlerin kendi eğitsel medyalarını yaratma becerisi de giderek önemli bir faktör haline gelmektedir.

8.4.3 Dikkat edilmesi gereken noktalar

Son yıllarda, üniversitelerde görev yapan öğretim üyeleri çevrimiçi dersler için ders anlatım videolarını yoğun olarak kullanmaya başladılar. Özellikle de çevrimiçi veya uzaktan öğrenmenin nispeten yeni olduğu üniversitelerde durum böyle, çünkü ders anlatımlarını kaydetmek öğrenme yönetim sistemlerinde ders tasarlayıp öğrenme materyali hazırlamaktan daha ‘kolay’… Bir başka neden de, ders anlatım videolarının geleneksel sınıf yöntemine en fazla benzeyen tür olması. Ancak pedagojik açıdan bakıldığında, konu alanına bağlı olarak, işbirliğine dayalı öğrenme ve çevrimiçi tartışma forumları kullanılarak tasarlanan bir çevrimiçi dersten çok daha etkisiz olacağını belirtmek gerekir.

Aynı zamanda, öğrenciler de artık proje çalışmaları için çokluortam materyallerini veya değerlendirme amaçlı e-portfolyolarını hazırlamak için kendi cihazlarını kullanabiliyorlar. Teknoloji ve medya sayesinde, öğretmenler öğrenme-öğretme işinin ‘meşakkatli’ kısmını öğrencilere devredebiliyorlar. Teknoloji ve medya sayesinde, öğrenciler kendilerine verilen görevleri daha düşük maliyetle ve üzerinde daha fazla çalışarak yerine getirebiliyorlar. Mobil telefonlar veya tablet bilgisayarlar, öğrencilerin kendi dijital eserlerini oluşturmalarına ve öğrendiklerini somut bir şekilde göstermelerine olanak sağlıyor. Bunun anlamı, öğrencilerin çevrimiçi çalışırken öğretmenin varlığına ihtiyaç duymamaları değil elbette… Ancak, öğretmenin öğrenmeyi destekleme sürecindeki yeri ve rolünün değişmekte olduğunu görüyoruz.

Kaynakça

Bates, A. (2005) Technology, e-Learning and Distance Education London/New York: Routledge

Bates, A. and Sangrà, A. (2011) Managing Technology in Higher Education San Francisco: Jossey–Bass/John Wiley and Co

Engle, W. (2104)UBC MOOC Pilot: Design and Delivery Vancouver BC: University of British Columbia 

Hülsmann, T. (2000) The Costs of Open Learning: A Handbook Oldenburg: Bibliotheks- und Informationssytem der Universität Oldenburg 

Hülsmann, T. (2003) Costs without camouflage: a cost analysis of Oldenburg University’s  two graduate certificate programs offered  as part of the online Master of Distance Education (MDE): a case study, in Bernath, U. and Rubin, E., (eds.) Reflections on Teaching in an Online Program: A Case Study Oldenburg, Germany: Bibliothecks-und Informationssystem der Carl von Ossietsky Universität Oldenburg

Rumble, G. (2001) The Cost and Costing of Networked Learning Journal of Asynchronous Learning Networks, Volume 5, Issue 2 

University of Ottawa (2013)Report of the e-Learning Working Group Ottawa ON: The University of Ottawa